هنگامی که پای صحبت بزرگان اخلاق می نشینیم و از آن ها طلب ذکر یا عملی برای حل مشکلات مادی و معنوی مان می کنیم، توصیه آن بزرگواران معمولا ذکر اذکاری با تعدای خاص در مدت زمانی معین (و یا غیرمعین) و یا انجام عملی به صورت مداوم است. علت این مداومت بر بیان اذکار و یا انجام اعمال چیست؟

برترین کار، با دوام‌ترین آن هاست، هر چند اندک باشد برای شکوفایی استعدادهای نهفته انسانی و رسیدن وی به هدف آفرینش، مهم‌تر از انجام اصل عمل صالح، تداوم بخشیدن به آن است؛ چرا که شروع یک کار، اگر چه جرأت و شهامت و اراده می‌خواهد، ولی ادامه و استمرار آن، از آنجا که با سختی‌ها و کارشکنی‌ها و یأس آفرینی‌ها و وسوسه‌های شیطانی همراه است، اهمیّت بیشتری دارد و صبر و استقامت سالک الی الله را بیشتر نمایان می سازد.

امام باقر (علیه السلام) می فرمایند: «ما من شیء أحب إلی الله من عمل یداوم علیه، و إن قلّ»(1): هیچ چیز نزد خداوند، محبوب‌تر از کاری نیست که بر آن مداومت شود، هر چند اندک باشد.

لذا در پاداش و اثر داشتن عمل نیز، باید خط نهائی و مرحله پایانی آن را در نظر گرفت نه نقطه شروع را چرا که بیشترین بهاها و ارزشها، از آنِ تداوم اعمال صحیح است نه شروع آنها. به گفته مشهور «حساب محصول را سرِ خرمن می‌رسند» و «جوجه را بایدآخر پاییز شمرد.»  

راز تشویق به تکرار اذکار اساساً مفاهیم دینی به گونه ای هستند که باید به دل بنشینند. فرق ایمان با علم نیز همین است. علم را انسان به صورت ذهنی یاد می گیرد. اما معرفت باید با قلب انسان دریافت شود. ایمان یک باور عمیق روحی است و اتفاقی است که باید در قلب انسان رخ دهد. بنابراین انتقال مفاهیم دینی با جان مخاطب ارتباط دارد .

راز تشویق به تكرار عبادات آن است كه این تکرار به صورت تدریجی بر قلب اثر می گذارد و قلب به مرور زمان با روح عبادت یکی می شود.

قلب، همانند طفلی است که زبان باز نکرده و نمی تواند صحبت کند. بسیار دیده ایم که چگونه پدر و مادر برای به سخن در آمدن نوزاد تازه متولد شده خود تلاش می کنند و دائما به تکرار بابا و مامان می پردازند و از گفتن این کلمات خسته نمی شوند. همین که برای اولین بار نوزاد لب به سخن بگشاید و با بیانی هر چند ناقص بگوید مامان یا بابا، پدر و مادر بسیار خوشحال می شوند. زین پس این نوزاد است که بابا و مامان می گوید.

راز تکرار اذکار نیز در همین است. ما باید در ابتدا هم چون پرستاری صبور باشیم و با تکرار زبانی اذکار، آن را به قلب خود تعلیم دهیم و اذکار را با کمال دقت و سعی به زبان آن بگذاریم؛ پس از مدتی تکرار در این کار، زبان قلب باز می شود.

بسیار شنیده ایم که می گویند برای همه حتی برای کسانی که عربی نمی دانند قرآن خواندن ثواب دارد. یا برای کسانی که حتی سواد هم ندارند نگاه کردن به خطوط قرآن ثواب دارد با توجه به این که شما می گویید: قرآن کتاب زندگی است و اسلام دین تفکر و تدبر است، آیا چنین حرف هایی فریب مردم به منظور سوء استفاده از آنان نیست؟

قرآن یک کتاب معمولی نیست بلکه دارای جهات متعددی است ؛ همانند اینکه کلام خدا است، و این سخنانی است که از طرف خدا به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) وحی شده است، دارای معارف و علوم بسیار بلندی است، کتاب زندگی و تکامل انسان و کتاب هدایت و... است و دارای قداست و ارزش خاص خود است.

بر این اساس؛ استفاده از آن هم مراتب و درجات متعددی دارد که استفاده از بعضی از مراتب آن با نگاه کردن به قرآن هم حاصل می شود.

نگاه کردن به قرآن فوایدی دارد که در ذیل به برخی از آنها اشاره می شود:

الف. قرآن کتابی است که حقایقی فراتر از الفاظ دارد؛ چرا که گوینده آیات آن پروردگار عالمیان و حامل آن بهترین خلق او نبی اکرم(صلی الله علیه و آله) و کاتبش، امام المتقین، امیرمۆمنان است. به همین جهت وقتی مسلمانی قرآن را باز کرده به آن نظر می کند، خود را در محضر خدای عالمیان و رسول خدا حاضر می بیند و معنویت حضور را ادراک می کند.

فراموش نکنیم که حاضر شدن در محضر خدای عالمیان و ارواح پاک مطهر معصومین به سواد نیاز ندارد.

ب. ارتباط با قرآن ولو با نگاه کردن به کلمات آن از روی اعتقاد متضمن اقرار به توحید و رسالت و برائت از دشمنان قرآن و اسلام است؛ زیرا کسی که کتاب خدا را باز نموده و به آن تمسک می جوید و مؤمنانه به آن نظر می کند؛ هم به خداوند ایمان دارد هم به رسولش، هم به مضامین عالی آن و این خود اقرار عملی است به حقانیت خدا و رسول و کتاب آسمانی قرآن که نیاز به خواندن الفاظ ندارد.

ج. نگاه کردن به کلمات قرآن و اهمیت دادن به آن، باعث ترغیب افراد فاقد سواد به فراهم کردن مقدمات فراگیری قرائت فهم و درک قرآن است.

از طرف دیگر در بسیاری از مواقع سبب می شود که افراد با سوادی که نسبت به قرآن بی توجه هستند، توجه بیشتری به وظایف خود کنند و این خود، امر به معروف عملی است که دیگران را با رفتار، دعوت به چنگ زدن به دامان کتاب هدایت می کند.

چه کنیم تا سعادت دنیا و آخرت را به ‌دست آوریم، چه کنیم که خدا از ما راضی باشد، چه کنیم که عاقبت‌به‌خیر شویم؟

یکی از چیزهایی که روح را می‌میراند، گناه است. اگر کسی قساوت پیدا کرد، آنگاه نمی‌تواند از آن بُعد ملکوتی استفاده کند؛ زیرا غبارآلود است و حجاب روی آن است و بعضی اوقات مریض و بعضی اوقات هم مرده است:

«فی‏ قُلُوبِهِمْ‏ مَرَضٌ فَزادَهُمُ اللَّهُ مَرَضاً»[1]

خطاب شد به پیغمبر اکرم«صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» که به مرده نمی‌توانی چیزی بفهمانی:

«إِنَّكَ‏ لا تُسْمِعُ الْمَوْتى‏»[2]

گناه و مخصوصاً گناه روی گناه، آن جنبه ملکوتی را از ما می‌گیرد و بدبخت می‌شویم و سقوط می‌کنیم. قرآن می‌فرماید سقوطش این است که از هر حیوانی بدتر می‌شوی:

«أُولٰئِکَ کَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ»[3]

«إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللَّهِ الصُّمُّ الْبُکْمُ الَّذِینَ لاَ یَعْقِلُونَ»[4]

پست‌تر از هر درنده‌ و میکروبی، کسی است که عقل دارد و تعقل ندارد و فکر دارد و تفکّر ندارد. یعنی نمی‌تواند فکر کند و تعقّل کند.

اگر صفت رذیله‌ای بر دل حکم‌فرما شود، اگر صفت رذیله‌ای بر این عقل و تعقّل حکم‌فرما شود، با آن صفت رذیله نمی‌تواند عقل کار کند. بلکه آن صفت رذیله بر عقل حاکم می‌شود و بر وجدان اخلاقی حاکم می‌شود و فطرت خدادادی را نابود می‌کند و آن صفت رذیله او را به سقوط و بدبختی می‌کشاند؛ حتی می‌رسد به آنجا که حاضر است برادر خود را بکشد.

این صفات رذیله زیاد است و بیش از 40 صفت رذیله داریم، مانند حسد، تکبّر، خودخواهی، لجاجت، عناد، دنیاپرستی، ریاست طلبی و امثال اینها. رفع این صفات رذیله هم کار بسیار مشکلی است. قرآن می‌فرماید: «وَ لَوْ لا فَضْلُ‏ اللَّهِ‏ عَلَیْكُمْ‏ وَ رَحْمَتُهُ‏ ما زَكى‏ مِنْكُمْ مِنْ أَحَدٍ أَبَداً وَ لكِنَّ اللَّهَ یُزَكِّی مَنْ یَشاءُ وَ اللَّهُ سَمیعٌ عَلیمٌ»[5]

اگر فضل و رحمت خدا نباشد، هیچکس نمی‌تواند خودسازی کند و درخت رذالت را از دل بکند. خدا باید معلم اخلاق باشد. به قول حضرت امام چهل سال خون جگر و شبانه‌روز کارکردن می‌خواهد تا انسان مهذّب شود، و اگر مهذب نباشد، سقوط است.

گر آدمی ارزش جان خود را بداند هرگز آن را به زشتی نمی آلاید و به شیطان اجازه نزدیک شدن به خود را نمی دهد ، چه رسد به اینکه خود راه تباهی را با گام های خویش طی کند.

قرآن کریم ارزش و بهای جان آدمی را یادآور گشته و او را به محافظت از آن سفارش نموده است.

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ عَلَیْكُمْ أَنفُسَكُمْ ... ای کسانی که ایمان آورده اید به خودتان بپردازید. (مائده / 105) و امیر المومنین علیه السلام می فرمایند: برای شما بهایی جز بهشت نیست پس خود را جز به بهشت نفروشید. (نهج البلاغه/ حکمت 456) و درود خدا بر او، فرمود: نابود شد کسی که ارزش خود را ندانست (حکمت 149)

لزوم نگهبانی جان

خداوند در این آیه " ای کسانی که ایمان آورده‌اید! خود و خانواده خویش را از آتشی که هیزم آن انسانها و سنگ ها هستند نگاه دارید" (یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنفُسَكُمْ وَأَهْلِیكُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ )(تحریم/ 6) و نیز در آیه 105 سوره مائده که بدان اشاره کردیم، هم بعد شناختی و هم بعد سازندگی را مورد توجه و دقت قرار داده است ؛ بدین معنا که اگر انسان از خود واقعی اش فاصله گرفت، رشد و بالندگی اش نیز متوقف می شود.

هشدار قرآن، روشنترین دلیل بر وقوع این خطر حتمی است که اگر از جان مراقبت نشد ، آتش آن را می رباید. همانگونه که تن آدمی نیاز به مراقبت دارد ، جان او نیز از این قاعده مستثنی نبوده و نیاز به حفاظت دارد و برای مراقبت از آن دستور العمل های زیر می تواند راه گشا باشد:

استعاذه

انسانی که در هر لحظه مورد هجوم وسوسه ها و در معرض رذیلت هاست ، همواره نیازمند پناهگاهی مطمئن است تا خاطرش را آسوده کند، استعاذه نیز به همین معناست یعنی پناهند شدن به خدا از شر شیطان.

سوره اعراف آیه 4 بیانگر این موضوع می باشد: " اگر وسوسه‌های شیطانی، متوجه تو شد، به خدا پناه ببر، و خود را به او بسپار، و از لطفش مدد بخواه، زیرا او سخن تو را می‌شنود و از اسرار درونت آگاه و از وسوسه‌های شیاطین باخبر است" (وَ إِمَّا یَنْزَغَنَّکَ مِنَ الشَّیْطانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ إِنَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ)

امام باقر (علیه السلام) فرمود: جز خدا را پشت و پناه و محرم راز نگیرید. (الروضة من الکافی یا گلستان آل محمد / ترجمه کمره‌ای / ج2 / 80) 

خداوند کریم در آیه مزبور اولین راهکار نجات از وسوسه های شیطان رجیم را پناه بردن به خود معرفی می کند.

قرآن کریم، کتاب سعادت بشر و معجزه جاوید پیامبر بزرگ اسلام، حضرت محمد مصطفی (ص) است. در اینجا به دانستنی‌های جالبی از قرآن اشاره می‌کنیم.

- چهار عبارت قرآنی هست که در هر یک از آن‌ها، چهار تشدید متوالی وجود دارد:

1. نسیّاً رَّبُّ السّماوات (مریم، 64 و 65)؛

2. فی بحرٍ لُّجّیٍّ یَّغْشاه موج (نور، 40)؛

3. قولاً مّن رَّبٍّ رَّحیم (یس، 58)؛

4. ولقد زّیّنّا السَّماءَ (ملک، 5)

آیا میدانید: تعداد 1015030 نقطه در قرآن بکار رفته است.

آیا میدانید: تعداد 5098 محل وقف در قرآن وجود دارد.

آیا میدانید: تعداد 39586 عدد کسره در قرآن بکار برده شده است.

آیا میدانید: تعداد 19253 عدد تشدید در قرآن بکار برده شده است.

آیا میدانید: بهترین نوشیدنی که در قرآن ذکر شده، شیر می‌باشد.

آیا میدانید: بهترین خوردنی که در قرآن ذکر شده، عسل می‌باشد.

آیا میدانید: بزرگ‌ترین عدد در سوره صافات آیه 147 آمده که صد هزار می‌باشد.

آیا میدانید: کمترین حرفی که در قرآن بکار رفته، حرف (ظاء) می‌باشد.

آیا میدانید: بزرگ‌ترین سوره قرآن دارای 25500 حرف می‌باشد.

آیا میدانید: تعداد کلمات سوره تکویر برابر با تعداد سوره‌های قرآن است.

آیا میدانید: سوره اخلاص به نسب نامه خداوند معروف است.

آیا میدانید: سوره حمد دو بار بر پیامبر نازل شده، یک‌بار در مکه و یک‌بار در مدینه.

آیا میدانید: سوره عادیات منسوب به حضرت علی (ع) است.

آیا میدانید: در سوره نساء به قوانین ازدواج اشاره شده است.