چرا باید 5 بار نماز بخوانیم؟!

سید رضی (ره) در آغاز خطبه 204 نهج البلاغه می نویسد:

«و من كلام له علیه السّلام كان كثیرا ما ینادی به أصحابه‏»: از سخنان امام علیه السّلام است كه همواره اصحاب خویش را با آن مخاطب مى‏ساخت.

از این عنوان استفاده مى شود كه امام علیه السّلام این سخن را برای اصحاب خود تكرار مى کرده است.

شیخ صدوق و نیز شیخ مفید که رحمت خدا بر هر دوی آنها باد، روایتی را از امام باقر علیه السلام نقل کرده اند که در آن حضرت فرموده است:

كَانَ أَمِیرُ الْمُوْمِنِینَ بِالْكُوفَةِ إِذَا صَلَّى الْعِشَاءَ الْآخِرَةَ یُنَادِی النَّاسَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ حَتَّى یُسْمِعَ أَهْلَ الْمَسْجِدِ أَیُّهَا النَّاسُ تَجَهَّزُوا رَحِمَكُمُ اللَّهُ فَقَدْ نُودِیَ فِیكُمْ بِالرَّحِیل1

سیره امیرمومنان در کوفه این بود که پیوسته بعد از نماز عشاء، سه بار مردم را صدا می زد به گونه ای که تمام اهل مسجد متوجه صدای دلنشین آن حضرت شوند. آنگاه به آنها می فرمود: مردم! آماده شوید که وقت رفتن است. صدای زنگ قافله به صدا درآمده و بانگ حرکت در بینتان پیچیده است.

بعد با این جمله ها شروع می کرد به موعظه کردن:

میل ماندن در دنیا را كم كنید و با توشه شایسته‏اى كه دارید به سوى خدا باز گردید. بدانید پیش روى شما گردنه اى سخت و منازلى ترسناك و هراسناک قرار دارد كه چاره‏اى از ورود به آن توقّف در آن ندارید. بدانید که مرگ از نزدیک به شما چشم دوخته است و گویی چنگال های خود را در پیکرتان فرو برده است و رویدادهای سخت و سنگین و طاقت فرسا به شما حمله کرده است. پس رشته های علاقه خود به دنیا را قطع کرده بر توشه تقوا تکیه کنید.

این نقل روایی ـ تاریخی در عین حال که روایتی تاثیر گذار و هشدار دهنده ای صادر شده از امیرمومنان علی علیه السلام است؛ اما جای این پرسش هست که چرا حضرت این قدر آن را تکرار می کرده است؟ به قدری که آن را جزء سیره ی مستمر2 ایشان شمرده اند.

هدف از اذان گفتن چیست؟

اذان، این ندای آسمانی، یک اعلان عمومی و معنوی جهت آمادگی برای نماز و انجام فریضه بزرگ الهی است.

اذان، ارزش و جایگاه والایی در شریعت محمدی (ص) دارد. اذان، دعوت به‌سوی عبادت و بندگی خدا است و مۆذن با آهنگ رسا و روح‌بخش، امت اسلام را به نماز و مناجات، فرا می‌خواند.

امام رضا (ع) درباره فلسفه و حکمت اذان می‌فرماید:

1 - آن‌کس را که فراموش‌کار است، یادآور باشد و آن‌کس را که غافل است متنبه سازد.

2 - فهماندن وقت نماز، برای کسی که اشتغال دارد. (مشغول به کار است)

3 - دعوت مردم به پرستش خالق و ترغیب در آن است.

4 - اذان‌گو، اقرار به توحید دارد و ایمان را آشکار می‌سازد و اسلام را اعلان می‌کند و آن‌کس را که فراموش کرده، یادآوری می‌نماید. (من‌لایحضره‌الفقیه، ج 1، ص 299)

علاوه بر مطالب بالا، درباره فلسفه اذان، می‌توان به موارد زیر هم اشاره کرد:

الف) اذان و اقامه، توجه و آمادگی برای نمازگزار است و در اثنای آن، زمینه و استعداد پیدا می‌شود که انسان، با ادب بیشتر، خشوع فزون‌تر و عرفان عمیق‌تر، در پیشگاه حضرت حق قرار گرفته و با معبود و محبوب حقیقی خویشتن، سخن بگوید و دمساز گردد.

ب) اذان، موجب صفای باطن و شادی و نشاط روح است. پیامبر (ص) هنگام فرا رسیدن وقت نماز، به بلال می‌فرمود: «ای بلال، اذان بگو و ما را با آن، روح ببخش (ارحنا یا بلال)»

ج) زمانی که صدای نیکوی اذان، فضا را معطر می‌سازد، به نمازگزاران مژده می‌دهد که هنگام سخن گفتن با خدا فرا رسیده است. پس آنان آماده نماز می‌شوند و به‌سوی مساجد و نمازخانه‌ها حرکت می‌کنند. رسول خدا (ص)فرمود: «هرگاه مۆذن بگوید: الله‌اکبر»، خداوند می‌فرماید: ای امت محمد، مهیای نماز شوید و شغل دنیا را ترک کنید». (مناهج الشارعین، ص 180)

د) قبل از اسلام، مسیحیان با ناقوس، یهودیان با دمیدن در بوق‌ها و آتش‌پرستان با روشن کردن آتش، مردم را به عبادت، دعوت می‌کردند؛ ولی اسلام آمد و به‌جای این‌ها، اذان را انتخاب کرد که در آن، مردم با کلمات خوب و دل‌نشینی به مسجدها فرا خوانده می‌شوند و از طرفی با شنیدن و گفتن نام خدا، پیامبر و... آماده نماز خواندن می‌گردند.

ه) اذان، آدمی را به یاد خدا می‌اندازد و با بزرگی و عظمت او آشنا می‌سازد؛ با گفتن «الله‌اکبر»، به بزرگی، جلالت شأن، عظمت و توانایی خدا اعتراف می‌کنیم و با بیان «لا اله الا اله»، به یگانگی و بی‌شریکی او شهادت می‌دهیم.

اعمال شب نوزدهم:

۱) صد مرتبه گفته شود: "اَستَغفُرِاللهَ رَبی وَ اَتوبُ اِلَیه"
۲) صد مرتبه گفته شود: "اَللّهُمَّ العَن قَتَلَةَ اَمیرَالمومنینَ"
۳) خواندن دعاهای زیر:

اعمال مشتركه شبهاى قدر

شب نوزدهم اوّل شبهاى قدر است و شب قدر همان شبى است كه در تمام سال شبى به خوبى و فضيلت آن نمى رسد و عمل در آن بهتر است از عمل در هزار ماه و در آن شب تقدير امور سال مى شود و ملائكه و روح كه اعظم ملائكه است در آن شب به اذن پروردگار به زمين نازل مى شوند و به خدمت امام زمان عليه السلام مشرّف مى شوند و آنچه براى هركس مقدّر شده است بر امام زمان عليه السلام عرض مى كنند و اعمال شبهاى قدر بر دو نوع است يكى آنكه در هر سه شب بايد كرد و ديگر آنكه مخصوص است به هر شبى امّا اوّل پس ‍ آن چند چيز است :

اوّل غسل است علاّمه مجلسى فرموده كه غسل اين شبها را مقارن غروب آفتاب كردن بهتر است كه نماز شام را باغسل بكند .

دوّم دو ركعت نماز است در هر ركعت بعد از حمد هفت مرتبه توحيد بخواند و بعد از فراغ هفتاد مرتبه اَسْتَغْفِرُ اللّهَ وَاَتُوبُ اِلَيْهِ بگويد در روايت نبوى صَلَّى اللَّهِ عَلِيهِ وَ اله است كه از جاى خود برنخيزد تا حقّ تعالى او را و پدر و مادرش را بيامرزد ((الخبر))

سوّم قرآنمجيد را بگشايد و بگذارد در مقابل خود و بگويد:

اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُكَ بِكِتابِكَ

خدايا از تو خواهم به حق كتاب

الْمُنْزَلِ وَما فيهِ وَفيهِ اسْمُكَ الاْكْبَرُ وَاَسْماَّؤُكَ الْحُسْنى وَما يُخافُ

فرستاده شده ات و آنچه در آنست كه در آن است نام بزرگت و نامهاى نيكويت و آنچه بدانها ترس

وَيُرْجى اَنْ تَجْعَلَنى مِنْ عُتَقاَّئِكَ مِنَ النّارِ

و اميد شود كه قرارم دهى از زمره آزاد شدگانت از دوزخ

پس هر حاجت كه دارد بخواهد .

 موقع محاسبه خمس نباید قیمت خرید هر جنس را مد نظر قرار دهد بلکه قیمت زمان محاسبه ملاک است و از این بالاتر این که اگر کسی جنسی را برای فروش و سود بردن خرید و قیمت آن در بین سال خمسی افزایش یافت و با این حال آن شخص مال مذکور را نفروخت و با اینکه سال خمسی تمام شد آن مال را به امید افزایش قیمت بیشتر، نگهداری کرد و آن وقت، اُفت قیمت پدید آمد، در چنین حالتی نباید قیمت زمان پرداخت را برای محاسبه خمس در نظر بگیرد بلکه باید آن افزایش قیمتی که در بین سال خمسی حاصل شده بود را نیز در محاسبه دخالت دهد البته در نحوه محاسبه خمس افزایش قیمت مذکور بین مراجع تقلید اختلافی است.

هر گاه شخصی درآمد خود را – اگر تا سر سال خمسی می ماند و متعلق خمس واقع می شود – سرمایه گذاری نمود به اصل آن سرمایه و به سود حاصل از آن در سر سال خمسی خمس تعلق می گیرد

به طور مثال اگر با آن سرمایه ملکی خرید تا از این راه سودی عاید او شود یا ماشینی خرید تا با آن کار کند یا دستگاهی خرید مثل انواع و اقسام دستگاه ها و ابزار و آلات صنعتی تا از این طریق درآمد جدیدی کسب کند یا خانه خرید تا آن را اجاره دهد یا خانه ای ساخت برای اجاره دادن و همینطور مغازه ای ساخت برای کسب درآمد در جمیع این مثالها، هم به اصل سرمایه و هم به سود حاصل از آن در سر سال خمسی ، خمس تعلق می گیرد .

البته اگر کسی خانه ای برای سکونت خود تهیه نمود ولی بعدا به هر دلیل نتوانست از آن استفاده نماید و مجبور شد آن را اجاره دهد، در این صورت به اصل آن خانه خمس تعلق نمی گیرد ولی آن مالی را که به عنوان اجاره دریافت می نماید هر مقدار آن که تا سر سال خمسی باقی بماند ، پرداخت خمس آن یعنی یک پنجم آن واجب می شود .
و باز باید توجه داشت که مثلا همین شخص اگر آن خانه را فروخت به پول حاصل از فروش آن خانه که مورد احتیاج وی برای سکونت بوده خمس تعلق نمی گیرد و این نظر غالب مراجع عظام تقلید می باشد ولی حضرت امام (ره) حتی برای پول حاصل از فروش خانه ای که مورد احتیاج برای سکونت بوده خمس قائل بوده اند .

بعد از اتمام نمازهای واجب کدامیک در شرع مقدس سفارش شده؟ خواندن تعقیبات یا مصافحه با دیگران(دست دادن)؟

کلمه  “مصافحه”‌ در لغت به معنی دست دادن است.

کلمه  “تعقیب”‌ تعقیب در لغت به معنای دنبال کردن و به دنبال آوردن ِ بدون فاصله است و تعقیب نماز به معنای نشستن بعد از نماز جهت خواندن تسبیحات خانم فاطمه زهرا سلام الله علیها، دعا، قرآن یا اذکار وارده است‌.

تعقیب نماز، از مستحباتی است که اسلام به آن تاکید کرده است‌. قرآن می‌فرماید: “فَإِذَا فَرَغْت‌َ فَانصَب‌ْ  وَ إِلَی‌َ رَبِّکَ فَارْغَب‌; (انشراح‌، 7 ـ 8) پس هنگامی که از کار مهمی فارغ شدی‌، به کار و طاعت دیگر بپرداز و به سوی پروردگارت با اشتیاق روی آور”‌. از حضرت باقرالعلوم علیه السلام  در تفسیر این آیه‌، چنین نقل شده است :  “هنگامی که از نماز، فراغت یافتی‌، در همان حال که نشسته‌ای‌، به دعا بپرداز و از خداوند هر چه از دنیا و آخرت می‌خواهی‌، تمنا کن و هنگامی که از دعا فارغ شدی‌، به سوی خداوند متعال توجه کن‌”‌.(البرهان‌، سید هاشم بحرانی‌، ج 5، ص 690)

وقتی که در آیات قرآن و احادیث جستجو میکنیم به این جمع بندی میرسیم که در خصوص دست دادن با مأمومین  بعد از نماز، دلیلى بر استحباب آن نداریم و اصلاً بر آن سفارشی نشده است .

البته به طور کلى مصافحه با برادران مۆمن، در هر زمان و مکان امرى مستحب است؛ و در روایات اسلامى، فصلى درباره مصافحه وجود دارد؛ از جمله: در یکى از این روایات آمده است: وقتى دو مۆمن با هم مصافحه مى کنند، هم چنان که در فصل خزان برگ از درختان مى ریزد، گناهان آنها مى ریزد .« بحارالانوار، ج 46، ص 302»

لکن با این همه روایات وارده نسبت به اهمیت خواندن تعقیبات بعد از نماز، به نظر می رسد اقدام به دست دادن یا گفتن تقبل الله و … بعد از نماز قبل از خواندن تعقیبات نماز، کاری عبث و چه بسا موجب تضییع تعقیبات و نقصان در نماز باشد، چرا که همانطور که مستحضرید علمای بزرگوار شیعه می فرمایند: تعقیباتی متمّم و مکمّل نماز هست و آن آثار بزرگ را دارد که فوراً بعد از سلام نماز، بدون روی برگرداندن از قبله و یا صحبت با دیگران گفته می شود .

جواب: خیر ـ لزومی ندارد و برای وضو اشكالی ایجاد نمی‌كند. (ر.ک توضیح المسائل دوازده مرجع ج1, م285)

جواب: در صورتی كه یقین به خروج باد معده نداشته باشید، می‌توانید با همان وضو نماز بخوانید. و از وسواس جداً پرهیز نمائید. (ر.ک توضیح المسائل دوازده مرجع ج1, م299 و300)

جواب: باطل نمی‌شود. .(ر.ک استفتائات جدید امام خمینی(ره) ج1, س72)