پیامبرمکرم اسلام (ص) فرمودند: لا خیر فی دین لا صلاة له (در دینی که نماز نباشد خیری نیست)

مقدمه

عبادت و پرستش امری فطری و ذاتی بشر است، به همین لحاظ همه انسانها عبادت می کنند ولی به دلیل عدم آگاهی، عدم تعقل و اندیشه، بعضاَ بت، گاو و … را مورد پرستش قرار می دهند.

 تا حالا فکر کرده اید اگر در کشتی و یا هواپیما قرار بگیرید و آن وسیله در ورطه سقوط و نابودی قرار بگیرد به که پناه می برید؟ این همان فطرت خداشناسی است که در وجود بشر قرار دارد. برآن شدیم در این نوشتار مختصری از این فریضه الهی که نقش بسزایی در تکامل انسان و دوری او از خبائث و رذائل اخلاقی دارد بیان نمائیم.

آری نماز ستون دین، رأس اسلام، وجه دین، نور چشم پیامبر (ص)، عامل نزدیک شدن به خدا، بهترین موضوع، عمود خیمه دین و بهترین اعمال بعد از معرفت است.

 نماز بازدارنده انسان از فساد، منکرات و تجاوز و تعدی است اما متاسفانه در زندگی ما بصورت عادت روزانه درآمده و از ژرفای عظیم آن چه بسا غافلیم.

«ان الصلاه تنهی عن الفحشاء و المنکر و البغی» (همانا نماز انسان را از فحشاء و منکرات و تجاوز باز می دارد).  هرچه معرفت بیشتر شود عشق و علاقه به این فریضه الهی بیشتر می شود. بعضا در روایات و سخن بزرگان این نکته یافت می شود که به چند نمونه اشاره می شود.

پیامبر مکرم اسلام صلوات الله علیه و علی آبائه می فرمایند: «انی لا اشبع عن الصلاة» (من از نماز سیر نمی شوم)  یا «انی احب الصلاة» (من عاشق نمازم) یا مرحوم قاضی طباطبائی فرمودند: اگر سلاطین و پادشان می دانستند در خواندن نماز چه لذتی است دست از تاج و تخت بر می داشتند و به نماز می ایستادند.

در سوره شعراء خداوند اشاره می کند من نماز شما را می بینم  (آیه ۲۱۸)- «همان خدایى که تو را به هنگامى که بر مى ‏خیزى مى‏ بیند» (الَّذِی یَراکَ حِینَ تَقُومُ)

  (آیه ۲۱۹)- «و حرکت تو را در میان سجده کنندگان» مشاهده مى‏کند (وَ تَقَلُّبَکَ فِی السَّاجِدِینَ).

و به این ترتیب بعد از توصیف خداوند به عزیز و رحیم، سه وصف دیگر که امید بخش‏تر است در این آیات آمده است: خدایى که زحمات پیامبر صلّى اللّه علیه و آله را مى ‏بیند، و از قیام و سجده و حرکت و سکون او با خبر است. خدایى که صداى او را مى ‏شنود. و خدایى که از خواسته ‏ها و نیازهاى او آگاه است.

در چهار مورد خداوند متعال ما را به محافظت از نماز فرا می خواند

سوره : البقرة آیه ۲۳۸ حَافِظُواْ عَلَى الصَّلَوَاتِ والصَّلاَةِ الْوُسْطَى وَقُومُواْ لِلّهِ قَانِتِینَ (بر همه نمازها و (به ویژه) نماز میانه (نماز ظهر) محافظت نمایید و (در نماز و در هر امرى) براى خدا خاضعانه به پا خیزید)

سوره : المؤمنون آیه ۹ وَالَّذِینَ هُمْ عَلَى صَلَوَاتِهِمْ یُحَافِظُونَ (و آنان که بر نمازهایشان (از نظر رعایت تمامیت و کمال) محافظت مى‏ نمایند)

سوره معارج آیه ۳۴ وَالَّذِینَ هُمْ عَلَى صَلَاتِهِمْ یُحَافِظُونَ  (و کسانى که بر نمازشان مداومت مى‏ ورزند)

سوره انعام آیه ۹۲ وَهُمْ عَلَى صَلاَتِهِمْ یُحَافِظُونَ  (و آنان بر نمازهاى خود مراقبت می کنند)

تاریخچه مختصری از  نماز

از مجموع آیات قرآن کریم ۱۱۰۰ آیه در مورد نماز و چگونگی آن است

از مجموع ۶۰۰۰۰ روایت در مستدرک الوسائل و وسائل الشیعه ۲۰۰۰۰ مورد در رابطه با این واجب است

اولین وظیفه انبیاء الهی اقامه نماز بود «لقد بعثنا فی کل امه رسولا ان اعبدوالله و اجتبوا الطاغوت»

نماز در تمام ادیان الهی به عنوان برترین آیین عبادی و رکن معنویت و ارتباط با خداوند مطرح بوده است.

:حضرت ابراهیم (س) پس از اسکان درمکه

ربنا انی اسکنت من ذریتی بواد غیرذی رزع عند بیتک المحرم ربنا لیقموا الصلاه فاجعل افئده من الناس تهوی الیهم وارزقهم من الثمرات لعلهم یشکرون (ابراهیم / ۳۷)

پروردگارا این ذریه خود رابه وادی بی کشت وزرعی نزدخانه تو مسکن دادم برای به پا داشتن نماز، بارخدایا تو دلهای مردمان را به سوی آن ها مایل گردان وبه انوع ثمرات، آن ها را روزی فرما،شاید که شکرتوبه جای آرند.

تأکید بر لزوم عبادت خداوند و پرهیز از پرستش غیر او، اولین تذکر خداوند به موسی (ع) در آغاز نبوت او:

انَّنِی أَنَا اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدْنِی وَأَقِمِ الصَّلَاةَ لِذِکْرِی

همانا من خدایم، هیچ معبودی جز من نیست پس مرا پرستش کن و برای ذکر یاد من نماز برپا دار.

حضرت عیسی (ع): قالَ إِنِّی عَبْدُ اللَّـهِ آتَانِیَ الْکِتَابَ وَجَعَلَنِی نَبِیًّا وَجَعَلَنِی مُبَارَ‌کًا أَیْنَ مَا کُنتُ وَأَوْصَانِی بِالصَّلَاةِ وَالزَّکَاةِ مَا دُمْتُ حَیًّا (مریم، ۳۰ و ۳۱ )  من بنده خدایم، او کتاب [آسمانی] به من داده و مرا پیامبر قرار داده است. و مرا ـ هرجا که باشم ـ وجودی پربرکت قرار داده و تا زمانی‌که زنده‌ام، مرا به نماز و زکات توصیه کرده است.

بدون تردید از مصادیق «اقامه نماز» گسترش و مطرح کردن نماز در جامعه است.

قرآن کریم می‏ فرماید از ویژگی ‏های یاران خداوند آن است که «الذین ان مکناهم فی الارض اقاموا الصلوة و آتوا الزکاة و امروا بالمعروف و نهوا عن المنکر و لله عاقبة الامور» (آنها کسانی هستند که هرگاه در زمین به آنها قدرت بخشیدیم، نماز را برپا می ‏دارند و زکات را ادا می‏ کنند و امر به معروف و نهی از منکر می‏ نمایند.  حج ، ۴۱

پیامبر اسلام (ص) زمانی که معاذ بن جبل را برای فرمانداری به یمن فرستادند، در ضمن سفارش هایی به او فرمودند:

یَا مُعَاذُ عَلِّمْهُمْ کِتَابَ اللَّهِ … وَ لْیَکُنْ أَکْثَرُ هَمِّکَ الصَّلَاةَ فَإِنَّهَا رَأْسُ الْإِسْلَامِ بَعْدَ الْإِقْرَارِ بِالدِّین

 کتاب خدا را به ایشان بیاموز … و بیشترین توجه خود را معطوف به نماز کن، چراکه پس از پذیرش اصل دین، نماز مهم ترین جایگاه را دارد.

همچنین آن حضرت به ابوذر فرمودند:

«یَا أَبَاذَرٍّ جَعَلَ اللَّهُ جَلَّ ثَنَاؤُهُ قُرَّةَ عَیْنِی فِی الصَّلَاةِ وَ حَبَّبَ إِلَیَّ الصَّلَاةَ»

در چند حدیث از امیر المؤمنین علیه السلام، بر این مطلب  تأکید شده است که تمام اعمال ما پیرو نماز ماست؛ از جمله:

امیر المؤمنین علیه السلام در نامه ای خطاب به محمد بن ابی بکر (ره) می فرماید:

صَلِّ الصَّلَاةَ لِوَقْتِهَا الْمُؤَقَّتِ لَهَا وَ لَا تُعَجِّلْ وَقْتَهَا لِفَرَاغٍ وَ لَا تُؤَخِّرْهَا عَنْ وَقْتِهَا لِاشْتِغَالٍ وَ اعْلَمْ أَنَّ کُلَّ شَیْ‏ءٍ مِنْ عَمَلِکَ تَبَعٌ لِصَلَاتِک‏

نماز را در وقت خودش به جاى آر، نه اینکه در بیکارى زودتر از وقتش بخوانى، و به هنگام درگیرى و کار آن را تأخیر بیندازى، و بدان که تمام کردار خوبت در گرو نماز است.

 نهج البلاغة – ترجمه دشتى، ص۵۱۱، اخلاق مدیران اجرایى

همچنین در روایتی از ایشان است که:

وَ اعْلَمْ أَنَّ کُلَّ شَیْ‏ءٍ مِنْ عَمَلِکَ تَبَعٌ لِصَلَاتِکَ- فَمَنْ ضَیَّعَ الصَّلَاةَ فَإِنَّهُ لِغَیْرِهَا أَضْیَع‏

بدان که هر چیز از کردار تو پیرو نماز تو است، پس هر کس نماز را ضایع کند عمل غیر نماز را ضایعتر کند

دو اصل فراموش شده در نماز

۱ – اول وقت خواندن آن  بیش از ۱۰۰۰ روایت راجع به اول وقت خواندن موجود است، اول الوقت رضوان الله و آخر الوقت غفران الله ، نماز اول وقت امیرالمومنین (ع) در جنگ صفین و نماز اول وقت امام حسین (ع) در ظهر روز عاشورا و شهادت ۳ نفر و مجروح شدن ۷ نفر از یاران که خودشان سپر قرار دادند.

۲ – به جماعت خواندن آن

* در قرآن کریم، معمولا به کلیات مسایل پرداخته شده و تبیین جزئیات به عهده پیشوایان معصوم (علیهم السلام) نهاده شده است. در برخى موارد به علت اهمیت فراوان مطلب و تأکید بیشتر، به امور جزیى پرداخته شده است.
در آیات ۴۳ بقره و ۴۳ آل‌عمران و ۱۰۳ نساء و… توصیه به نماز جماعت و انجام عبادت همراه دیگران شده است، زیرا اسلام به اجتماع سفارش کرده است و انزوا و گوشه‌نشینى را محکوم نموده است.

* در قرآن کریم، آیاتى هست که مفسران به نماز جماعت تفسیر کرده‌اند؛

  وَ‌أَقِیمُوا الصَّلَوةَ وَ‌ءَاتُوا الزَّکَوةَ وَ‌ارْکَعُوا مَعَ الرَّ‌کِعِینَ؛ و نماز را به پاى دارید و زکات را بدهید و با رکوع کنندگان رکوع کنید [و نماز را با جماعت بگذارید.]

با استناد به‌ آیات ‌قرآن‌ کریم (نساء: ۱۰۲؛ بقره‌: ۴۳)، احادیث ‌متواتر و سنّت ‌عملی ‌پیامبر اکرم ‌و صحابه ‌و اهل ‌بیت ‌علیهم‌ السلام‌ مشروعیت ‌نماز جماعت‌ در نمازهای ‌واجب ‌روزانه ‌اثبات ‌شده ‌است ‌و حتی ‌برخی ‌مشروعیت ‌آن ‌را از ضروریات ‌دین ‌دانسته‌اند.

نماز جماعت‌ علاوه ‌بر آثار عبادی ‌و اخلاقی‌، یعنی ‌اظهار اخلاص ‌بیشتر، بروز و ظهور همگانی ‌عبادت ‌خدا، همیاری ‌برای ‌انجام ‌دادن ‌کارهای ‌نیک ‌و دوری ‌از گناهان‌، فواید سیاسی ‌و اجتماعی ‌بسیاری ‌دارد، از جمله ‌هویت ‌یافتن ‌جامعه اسلامی‌، آگاهی ‌بیشتر مردم‌ از یکدیگر، ایجاد الفت ‌و ارتباط‌بین‌ مسلمانان‌ و تحقق ‌برادری دینی ‌در پرتو انضباط ‌خاص

جایگاه نماز در سبک زندگی اسلامی

۱ – خدا محوری *  در قرآن کریم  ۵۰۰۰ بار اسم خدا یا ضمیری که اشاره دارد به حضرت رب العالمین آمده است امام چرا ما توجه نداریم، مگر نمی دانیم که خدا ما را می بیند آما چرا در کارمان، در کسبمان ، در معاملات مان، در خانه داری و وظائف مان و … نقش خدا کمرنگ است.

در قرآن مجید ۱۰۰ نوع رابطه با خدا و … آمده است که یکی از انواع رابطه ها، نماز است.

۲ – آخرت گرائی  * در دعاهای هنگام وضو گرفتن تمام آنها مربوط به جهان آخرت است. در قنوت نماز هم ربنا آتنا فی الدنیا حسنه و فی الآخره حسنه و قنا عذاب النار می گوئیم. در قرائت سوره حمد هم مالک یوم الدین می خوانیم. اگر اعتقاد به قیامت داریم، اگر حساب و کتاب روز قیامت را حق می دانیم؛ چرا یاد خدا نمی کنیم؟

۳  – محوریت عمل * در ۵۰ آیه قرآن آیه امنوا و عملوا الصالحات داریم؛ کنایه از این اینکه همراه ایمان باید خدمت کرد و عمل به دستورات باید کرد.

۴ – احترام به دیگران * در نماز شب ۴۰ مومن را دعا می کنیم، در دعا دیگران را مقدم می داریم؛ الجار ثم الدار و نماز هار ا به جماعت می خوانیم و … .

۵ – گره خوردن مسائل عبادی با سلامت اقتصادی، لباس نمازگزار و مکان نمازگزار، آبی که می خواهد وضو بگیرد و … نباید از مال دزدی و غصبی باشد.

بر اساس روایات نماز گزار نباید چند کار را انجام دهد و اگر انجام داد نمازش قبول نیست بعضی از آنها به شرح زیر است.

شرب خمر * خودداری از بول * پر خوری * ریا و خود نمائی * مال حرام خوری * ندادن خمس و زکات * ربا خواری * عاق والدین * غیبت کردن * آزردن همسر * نگاه های شهوت آلود و حرام *

و هر گاه کسی از این اعمال زشت دوری کند زندگی اش پر از نور و معرف خداوند خواهد شد.

 تهیه کننده: حجة الاسلام حسن اسلامی